نحوه تشکیل منابع شن و ماسه
رسوبات آبرفتی جوان،مهم ترین منابع تأمین شن و ماسه ساختمانی‌اند. این رسوبات از یک طرف به دلیل رخنمون وسیعشان در سطح و از طرفی به دلیل ناچیز بودن پیوند ذراتشان به یکدیگر به سادگی قابل بهره برداری‌اند. حدود نیمی از سطح کشور ما را رسوبات جوان متعلق به کواترنر با سنی کمتر از 2 میلیون سال پوشانده است. منشأ این رسوبات متفاوت است و تنها گروه های بخصوصی از آنها می‌توانند منبع تأمین شن و ماسه ساختمانی باشند.
پس ازآن که ذرات سنگی بر اثر هوازدگی از سنگ مادر جدا شدند.توسط عوامل مختلفی که مهم ترین آن آب است به پایین دست حمل می‌شوند. مقدار و اندازه ذرات حمل شده به انرژی محیط بستگی دارد.جا به جایی مواد در رودخانه به یکی از سه صورت محلول،معلق ( لای و رس) یا غلتیدن و جهیدن در بستر جریان ( ماسه و شن و ذرات درشتر تر)است.برخورد دانه‌ها به یکدیگر و به بستر رود باعث سائیدگی «گرد شدگی» هر چه بیشتر آنها می‌شود. مقدار گرد شدگی عمدتاً به جنس ذره و فاصله حمل آن بستگی دارد.افزایش مقدار آب وسرعت جریان دو عامل موثر در بالا بردن ظرفیت حمل رودخانه‌است.از این رو در هرنقطه انرژی رود کاهش پیدا کند آنچه را که دیگر قادر به حملش نیست در بستر خود بر جای خواهد گذارد. واضح است که در چنین شرایطی ابتدا ذرات درشت تر و بعد به تدریج ذرات ریزتر ته نشین می‌شوند. در نتیجه ممکن است ذراتی که در یک نقطه ته نشین می‌شوند،یک اندازه( جور شده) بوده و یا از دامنه اندازه‌های متفاوتی برخوردار باشند. بخشی از بار رودخانه که در خشکی ته نشین می‌شود «آبرفت» نام دارد.در نواحی کوهستانی حجم مواد راسب شده توسط رودخانه کم و ذرات،درشت و گوشه دارند .این رسوبات ممکن است از هر نوع سنگ وبا هر درجه مقاومت مکانیکی و خواص ژئوتکنیکی باشند. آبرفت های قسمت های پایانی رود، به علت انرژی کمی که آب در این نواحی دارد، عمدتاً از لای و رس درست شده است. با توجه به نکات فوق بهترین مصالح خرده سنگی را می‌توان در محدوده میانی یک رودخانه پرآب و پر انرژی جستجو کرد در این نواحی آبرفت های بستر رودخانه معمولاً از شن و ماسه و ذرات درشت تر از آن درست شده و به دلیل مقاومت مکانیکی بالا،دانه بندی معمولاً مناسب،عاری بودن از دانه‌های سست،ذرات ریز و زیان آور مناسب ترین منبع تأمین شن و ماسه‌اند. قسمت اعظم شن و ماسه مصرفی کشور ما از منابع آبرفتی بستر رودها تأمین می‌شود. ویژگی دیگر این آبرفت ها قابل ترمیم بودن آنها است به این نحو که بخشهای استخراج شده در فصل سیلاب،توسط رود جایگزین می‌شود.هر جا که از انرژی جنبشی آب به سرعت کاسته گردد،رودخانه بار خود را بر جای میگذارد. از این پدیده به منظور رسوب و تجمع مصنوعی شن و ماسه استفاده می‌شود. به این نحو که در مسیر جریان رود و در جاهای مناسب گودال هایی ایجاد می‌کنند تا ضمن کاهش سرعت جریان، رسوبات شن و ماسه شسته شده،در آن انباشته گردد.آبرفت های بستر رود را علاوه بر کف رودهای فعلی می‌توان در شعب قدیمی رود که امروزه کاملاً خشک شده‌اند نیز یافت.
وقتی رودخانه‌ای از دره‌ای پر شیب به طور ناگهانی وارد دره‌ای کم شیب یا منطقه‌ای مسطح و یا دشت می‌شود، بخشی از بار خود را بر جای میگذارد. گسترش افقی این رسوبات معمولاًپهن و نسبتا کوتاه و به شکل مخروط باز شده‌ای است که راس آن متوجه بالا رود است. رسوبات این مخروط های آبرفتی، که به آن « مخروطه افکنه » هم می‌گویند، از راس به سمت قاعده نوعی جور شدگی را نشان می‌دهد. به این ترتیب که در سمت کوهستان دانه‌ها درشت تر بوده و به سمت دشت ریزتر می‌شوند و البته ممکن است در میان رسوبات درشت تر لایه ها و عدسی هایی از لای و رس دیده شود،که معرف فعالیت رودخانه در دوره‌های مختلف است. مخروطه افکنه‌ها در نواحی خشک و نیمه خشک که پوشش گیاهی به صورت پراکنده و شدید است، توسعه بیشتری دارند. در دامنه پاره‌ای از کوه ها مخروطه افکنه‌های دره‌های مجاور به یکدیگر می‌پیوندند و به صورت نوار ممتدی در می‌آیند.به طور کلی دانه‌های رسوبات مخروطه افکنه‌ای بسته به فاصله حمل و بزرگی رودخانه ممکن است گرد شده یا گوشه دار باشند.به دلیل دامنه ی گسترده ی اندازه ی دانه‌ها و وجود ذرات ریز و آلوده کننده در شن و ماسه‌های مخروط افکنه‌ای، تولید مصالح مرغوب از این آبرفت ها و وجود ذرات ریز و آلوده کننده در شن و ماسه‌های مخروط افکنه‌ای، تولید مصالح مرغوب از این آبرفت ها معمولاً به دانه آرایی و گاه شست وشو دارد.در فصول پر باران و زمان طغیان های فصلی، حجم آب رود به طور ناگهانی افزایش می‌یابد و آب محدوده وسیع تری از بستر طبیعی رودخانه را در بر می گیرد. آبرفت هایی که در این زمان در خارج از بستر اصلی رود بر جای گذارده می‌شود معمولاً ریزدانه‌اند ( رس، لای و گاه ماسه )گسترش آبرفت های « دشت سیلابی» به بزرگی رود و توپوگرافی منطقه بستگی دارد. رسوباتی که در زمان سیل در دشت های سیلابی بر جای گذارده می‌شوند، علاوه بر جورشدگی کم و ریزی دانه‌هایشان حاوی مواد آلی حاصل از فرسایش و شست وشوی خاک های نواحی بالا دست‌اند. از این رو ، نیاز به دانه آرایی و شست وشو فراوان دارند.باید توجه داشت که رودی که فعلاً از قدرت زیادی برخوردار نیست ممکن است در گذشته پر انرژی و پر آب تر بوده و لذا ذرات درشت تری را در محدوده بستر گسترده تر قبلی خود ( دشت سیلابی فعلی) بر جای گذارده باشد. دست یابی به چنین رودخانه‌ای قدیمی مستلزم برداشتن رسوبات دانه ریز دشت سیلابی است.در پاره‌ای از رودخانه‌ها علاوه بر رسوبات دشت سیلابی ،آثار دیگری از آبرفت ها دیده می‌شود که در سطح بالاتری نسبت به دشت سیلابی فعلی قرار دارند. این اشکال که « پادگانه آبرفتی » نام دارند معرف رسوبات دشت سیلابی یا آبرفت های قدیم بستر روخانه‌اند که به دلیل افزایش قابلیت تخریب بعدی رود قسمتی از آنها فرسایش یافته‌اند. بهره برداری از رسوبات پادگانه‌های آبرفتی، به دلیل آنکه در سطح بالاتر از رود فعلی و سطح ایستایی آب های زیر زمینی قرار دارند، معمولاً ساده تر است. نقطه ضعف این ذخایر آن است که از یک طرف غیر قابل ترمیم‌اند و از طرف دیگر به دلیل سن نسبتاً بیشترشان، امکان وجود مصالح ترکدار و هوازده در آنها بیشتر است.علاوه بر آن ممکن است آب های زیر زمینی سطح دانه‌ها را با مواد نا مناسبی پوشانده باشد.پهن‌تر شدن بستر رودخانه‌ها در پایین رود که شیب رودخانه کم است با تشکیل پیچ و خم هایی همراه است که به آن ها اصطلاحاً « مئاندر» گفته می‌شود. در طرف محدب بخش خمیده رود به دلیل سرعت کمترجریان، آبرفتهایی بر جای گذارده می‌شود این رسوبات بیشتر از ماسه ریز و گاه ذرات درشت‌تر‌اند. از آن رسوبات مئاندرها که از گسترش زیاد و مشخصات مناسب برخوردار باشند می‌توان مصالح خرده سنگی ریزدانه، مخصوصاً برای تهیه ملات، به دست آورد.
در دامنه کوه ها ذرات و قطعاتی که بر اثر هوازدگی از دیواره کنده می‌شوند، قبل از هر چیز بر اثر نیروی گرانشی به پایین می‌افتند. دانه‌ها و خرده سنگهایی که به این ترتیب به پایین پرتگاه جمع می‌شوند پوشش مخروطی یا مداومی از ذرات را درست می‌کنند. این مواد به دلیل مسافت نسبتاً کوتاه جا به جایی، گوشه دار بوده و جنس و مقاومتشان وابسته به سنگ مادر است. در جاهایی که تنها منبع در دسترس واریزه‌هاست، اگر ذرات ضمن دارا بودن دیگر مشخصات، سالم و بدون هوازدگی نیز باشند، می‌توان آنها را پس از دانه آرایی و در صورت نیاز شست وشو، به کار گرفت.واریزه‌ها قابلیت تراکم زیادی دارند و باربر خوبی نیستند، لذا بر اثر وزن پی به شدت نشست کرده و ممکن است گسیخته شوند.
این رسوبات معمولاً در حد ماسه و ریزتر از آن بوده و به اشکال مختلفی از جمله تپه‌های ماسه‌ای ( تلماسه ) بر جای گذارده می‌شوند. ته نشست ذراتی که به صورت معلق در هوا جا به جا می‌شوند. رسوبات « لس» را می‌سازد. رسوبات بادی در بخش های وسیعی از کشور، از جمله در کویر‌ها و سواحل دریای مازندران و خلیج فارس و حاشیه برخی از رودها یافت می‌شود و این رسوبات گرچه از جور شدگی خوب و مقاومت بالایی برخوردارند ولی به دلیل ریزی دانه ها مصرف چندانی ندارند.
رسوباتی که پس از ذوب شدن یخچال ها بر جای گذارده شده‌اند یخرفت نامیده می‌شوند. یخرفت ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. یخرفت های درهم به دلیل تنوع مقاومت مکانیکی و اندازه دانه هایشان ( از ذرات رسی تا قطعات بزرگ سنگ ) منابع مناسبی برای تأمین شن و ماسه ساختمانی نیستند و در صورتی که به ضرورت مورد استفاده قرار گیرند محتاج دانه آرایی و شست وشوی مفصل‌اند.
به مجموعه موادی که بین دو جزر و مد دریا ته نشین می‌شوند،رسوبات ساحلی گفته می‌شود. در این حرکت متواتر امواج، ذرات را به سمت ساحل برده و باز می‌گرداند که در نتیجه آن ذرات نامقاوم متلاشی شده و حرکت امواج، ذرات ریزتر را از میان ذرات درشت تر می‌شوید.در نتیجه این عمل رسوبی با جورشدگی، گرد شدگی و مقاومت مکانیکی خوب بر جای می‌ماند. به همین جهت است که سواحل رسوبی اغلب از جنس ماسه شسته و اغلب جورند. گاهی نیز رسوبات ساحلی درشت‌تر از ماسه ، یعنی از شن یا ماسه یا قلوه سنگ‌اند. این رسوبات از خشکی حمل شده یا حاصل تخریب ساحل توسط امواج‌اند. جنس و مشخصات رسوبات ساحلی گاه در فواصل کوتاه به شدت تغییر می‌کند. جنس آبرفت های ساحلی بیشتر کانیهای مقاومی مثل کوارتز و فلدسپات، یا کانیهای سنگین است. در برخی از سواحل بخش قابل توجهی از رسوبات در حد ماسه را پوسته آهکی و گاه سیلیسی جانوران تک سلولی دریایی تشکیل می‌دهد.
در آخرین عصر یخبندان، به دلیل تجمع حجم زیادی از آب اقیانوس ها به صورت پهنه‌های یخی در نواحی قطبی، آب دریاها به مراتب پایین‌تر از سطح فعلی قرار داشت ودر نتیجه بخشی از سواحل کم عمق ( تا عمق 100 متر) که امروزه فلات قاره نامیده می‌شود از آب دریا خارج بوده است. رودهایی که در آن زمان از خشکی ها به سمت دریاها در جریان بوده‌اند، در بستر خود و در روی فلات قاره جریان داشته،آبرفت های مناسبی را بر جای گذارده‌اند. امروزه این رسوبات منابع زیر دریایی شن و ماسه را می‌سازند، با وجود احتمال حجم زیادی از این گونه منابع، تنها بخش کوچکی از آنها در اعماق کم قرار داشته و در شرایط فعلی قابل بهره برداری اند.
البته در برخی نقاط ممکن است به رسوبات قدیمی‌تری برخورد کنیم که علی رغم سن زیادشان کم و بیش ناپیوسته مانده‌اند. این رسوبات که اغلب قسمت هایی از آنها سخت و سیمانی شده‌اند را می‌توان منابع شن و ماسه فسیل نام نهاد. در برخی از نقاط دنیا به دلیل کمبود منابع شن و ماسه طبیعی این نوع منابع نیز مورد بهره برداری قرار می‌گیرند. به عنوان مثال در این مورد می‌توان(ماسه سنگ های سرخ جدید)در انگلستان را نام برد که متعلق به زمان پرمین تا تریاس است.پیوند سست بین دانه ها، هوازدگی کم، فقدان سیمان نا مناسب و ضخامت کم مواد روباره از مواردی است که می‌تواند یک نهشته رسوبی قدیمی را قابل بهره برداری نماید.
باطله‌ها و پس مانده‌های فرایند پر عیار کردن مواد معدنی، در برخی موارد، می‌تواند به عنوان منبع شن و ماسه به کار آید. شاخص‌ترین مثال در این مورد عملیات پر عیار کردن طلا در آبرفت هاست که معمولاً حجم بسیار زیادی شن و ماسه شسته را بر جای میگذارد.
در جاهایی که منابع طبیعی شن و ماسه در دسترس نباشد یا اینکه منابع موجود از حداقل مشخصات لازم بی بهره باشند از سنگ شکسته استفاده می‌شود.درکاربردهایی که زبری وگوشه داری ذرات موردنظر است سنگی که به طورمصنوعی شکسته و دانه بندی شده است، بهترین عملکرد را نشان می‌دهد. به طور کلی، کنترل کیفیت سنگ شکسته به مراتب آسانتر از شن و ماسه طبیعی است.
فروش تهران :
02144627539 - 02144627408
فروش بندرعباس :
07632235771 - 07632240617 - 07632246722
